Porównanie technologii rafineryjnych stosowanych w Polsce
Polskie rafinerie przeszły w ostatnich dekadach znaczącą modernizację, implementując najnowocześniejsze technologie przetwórstwa ropy naftowej. W niniejszym artykule porównujemy kluczowe technologie rafineryjne stosowane przez główne koncerny naftowe w Polsce oraz analizujemy ich wpływ na efektywność, opłacalność i konkurencyjność.
Rafineria w Płocku (PKN Orlen) - technologiczny lider
Rafineria w Płocku, należąca do PKN Orlen, jest największym i najnowocześniejszym kompleksem tego typu w Polsce, a także jednym z najbardziej zaawansowanych w Europie. Zakład dysponuje zdolnością przerobową na poziomie 16,3 mln ton ropy naftowej rocznie.
Kluczowe instalacje technologiczne w rafinerii obejmują:
- Instalację hydrokrakingu (HON VII) - o zdolności przerobowej 3 mln ton rocznie, pozwala na głębokie przetwarzanie pozostałości próżniowej na wysokiej jakości paliwa
- Kompleks Metatezy - unikalna w skali europejskiej technologia umożliwiająca produkcję propylenu z frakcji C4 i etylenu
- Instalację PX/PTA - do produkcji paraksylenu i kwasu tereftalowego, wykorzystywanych w przemyśle chemicznym
- Instalację odsiarczania benzyn FCC metodą Prime-G+ - pozwalającą na produkcję benzyn o bardzo niskiej zawartości siarki
- Instalację produkcji wodoru (PSA) - niezbędną do procesów hydrorafinacji i hydrokrakingu
- Blok olejowy (BLOK) - kompleks produkcji wysokojakościowych olejów bazowych grupy II
Dzięki zaawansowanym technologiom, rafineria w Płocku osiąga współczynnik konwersji (czyli zdolność do przetwarzania ciężkich frakcji ropy na lekkie produkty o wysokiej wartości) na poziomie ok. 87%, co jest jednym z najlepszych wyników w Europie.
"Inwestycje w technologie deep-conversion, takie jak hydrocracking i visbreaking, pozwoliły rafinerii w Płocku osiągnąć niezwykłą elastyczność w zakresie przerobu różnych gatunków ropy naftowej, co jest kluczowe w zmiennych warunkach rynkowych" - dr hab. inż. Adam Kowalski, ekspert w dziedzinie technologii rafineryjnych
Rafineria w Gdańsku (Grupa Lotos) - projekt EFRA
Rafineria Grupy Lotos w Gdańsku przeszła w ostatnich latach znaczącą modernizację w ramach Projektu EFRA (Efektywna Rafinacja), którego koszt wyniósł około 2,3 mld złotych. Celem projektu było zwiększenie głębokości przerobu ropy i poprawa rentowności rafinerii.
Najważniejsze instalacje technologiczne w rafinerii Lotos obejmują:
- Instalację opóźnionego koksowania (DCU) - kluczowy element projektu EFRA, pozwalający na przetwarzanie ciężkiej pozostałości próżniowej na produkty lekkie
- Instalację hydrokonwersji olejów (HVDU) - do produkcji wysokiej jakości olejów bazowych
- Kompleks odsiarczania olejów napędowych (KDHT) - umożliwiający produkcję olejów napędowych o ultraniskiej zawartości siarki
- Instalację produkcji wodoru (HGU) - zapewniającą wodór niezbędny do procesów hydrorafinacji
- Instalację odzysku siarki (SRU/TGTU) - minimalizującą wpływ rafinerii na środowisko
Dzięki realizacji projektu EFRA, rafineria w Gdańsku zwiększyła współczynnik konwersji z 75% do 85%, co pozwoliło na produkcję dodatkowych 900 tys. ton wysokomarżowych paliw rocznie.
Rafineria w Możejkach (PKN Orlen, dawniej Orlen Lietuva)
Rafineria w Możejkach na Litwie, będąca własnością PKN Orlen, jest ważnym elementem infrastruktury rafineryjnej koncernu. Zakład przeszedł modernizację, chociaż nie jest tak zaawansowany technologicznie jak rafinerie w Polsce.
Kluczowe instalacje obejmują:
- Instalację hydrokrakingu lekkiego - do przetwarzania frakcji próżniowych
- Instalację izomeryzacji - poprawiającą liczbę oktanową lekkich benzyn
- Kompleks hydrorafinacji olejów napędowych - dostosowujący jakość paliw do norm europejskich
Rafineria w Możejkach osiąga współczynnik konwersji na poziomie około 70-75%, co nadal pozostawia przestrzeń do potencjalnych usprawnień.
Rafineria w Trzebini (dawniej Orlen Południe, obecnie Bioagra)
Rafineria w Trzebini przeszła transformację z klasycznej rafinerii w biorafinerię, specjalizującą się w produkcji biopaliw. Jest to przykład adaptacji do zmieniających się wymagań rynkowych i środowiskowych.
Najważniejsze technologie obejmują:
- Instalację do produkcji estrów metylowych (FAME) - o zdolności produkcyjnej 275 tys. ton rocznie
- Instalację produkcji glikolu propylenowego - wykorzystującą glicerynę z produkcji FAME
- Bioetanol - produkcja bioetanolu z surowców rolniczych
Porównanie kluczowych wskaźników efektywności
| Parametr | Rafineria Płock (Orlen) | Rafineria Gdańsk (Lotos) | Rafineria Możejki (Orlen) |
|---|---|---|---|
| Zdolność przerobowa (mln ton/rok) | 16,3 | 10,5 | 10,0 |
| Współczynnik konwersji (%) | 87 | 85 | 72 |
| Indeks złożoności Nelsona | 11,2 | 10,0 | 8,5 |
| Uzysk produktów jasnych (%) | 80 | 76 | 71 |
| Efektywność energetyczna (EII) | 99,5 | 101,2 | 109,5 |
Objaśnienia:
- Indeks złożoności Nelsona - wskaźnik określający zaawansowanie technologiczne rafinerii, im wyższy tym lepsza rafineria
- Uzysk produktów jasnych - procentowy udział benzyn, olejów napędowych i innych lekkich produktów w całkowitej produkcji
- Efektywność energetyczna (EII) - wskaźnik efektywności energetycznej, gdzie 100 oznacza średnią branżową (niższe wartości są lepsze)
Wpływ technologii na rentowność rafinerii
Zaawansowanie technologiczne rafinerii bezpośrednio przekłada się na jej rentowność poprzez:
- Elastyczność surowcową - możliwość przetwarzania różnych gatunków ropy, w tym tańszych gatunków ciężkich
- Uzysk produktów wysokomarżowych - większa produkcja produktów o wysokiej wartości (benzyny, oleje napędowe)
- Zdolność do spełniania restrykcyjnych norm jakościowych - produkcja paliw spełniających najwyższe standardy
- Efektywność energetyczną - niższe koszty operacyjne
- Odporność na wahania marż rafineryjnych - zdolność do utrzymania rentowności w trudnych warunkach rynkowych
Planowane inwestycje technologiczne
Polskie rafinerie planują dalsze inwestycje w zaawansowane technologie, w tym:
- PKN Orlen:
- Rozwój kompleksu olefinowego - budowa nowego kompleksu olefinowego o zdolności produkcyjnej 740 tys. ton etylenu
- Instalacja uwodornienia olejów roślinnych (HVO) - do produkcji biopaliw drugiej generacji
- Modernizacja instalacji Visbreakingu - zwiększająca głębokość przerobu pozostałości atmosferycznej
- Grupa Lotos (w ramach integracji z Orlenem):
- Rozbudowa kompleksu petrochemicznego - produkcja aromatów i olefin
- Instalacja do produkcji zaawansowanych biokomponentów
Wnioski
Analiza porównawcza technologii stosowanych w polskich rafineriach prowadzi do następujących wniosków:
- Rafineria PKN Orlen w Płocku jest najbardziej zaawansowanym technologicznie zakładem w Polsce, co znajduje odzwierciedlenie w najwyższym współczynniku konwersji i indeksie złożoności Nelsona
- Projekt EFRA znacząco poprawił konkurencyjność rafinerii Grupy Lotos w Gdańsku, zbliżając jej parametry technologiczne do rafinerii w Płocku
- Rafinerie w Polsce należą do najnowocześniejszych w Europie Środkowo-Wschodniej, przewyższając pod wieloma względami zakłady z regionu
- Widoczny jest trend transformacji w kierunku biorafinerii i integracji z petrochemią, co jest odpowiedzią na wyzwania związane z dekarbonizacją i zmniejszającym się popytem na paliwa kopalne
- Planowane inwestycje w zaawansowane technologie rafineryjne i petrochemiczne powinny zapewnić polskim zakładom konkurencyjność w perspektywie najbliższych 10-15 lat
Polskie rafinerie wyróżniają się na tle regionu, jednak w porównaniu z najbardziej zaawansowanymi zakładami w Europie Zachodniej (np. rafinerie Shell w Rotterdamie czy Total w Antwerpii) nadal istnieje przestrzeń do dalszych usprawnień, szczególnie w obszarze efektywności energetycznej i integracji z petrochemią.
